توپوگرافی (قسمت ۲)

پستی و بلندی در توپوگرافی

پستی و بلندی (رلیف) نشانگر اختلاف ارتفاع بین دو نقطه است. رلیف حداکثر ، حاکی از اختلاف ارتفاع بین بلندترین و کوتاهترین نقاط مورد نظر است. رلیف ، فاصله عمودی بین خطوط تراز متوالی به کار رفته در نقشه است را تعیین می‌کند. وقتی برجستگی کم باشد از فواصل عمودی کمی چون ۱۰ یا ۲۰ پا استفاده می‌نمایند. در نواحی مسطح مثل یک دره رودخانه‌ای پهن یا جلگه‌های مسطح از فاصله عمودی ۵ پا استاده می‌کنند. در کوههای ناهموار جایی که برجستگی صدها پا باشد از فواصل عمودی ۵۰ یا ۱۰۰ پا استفاده می‌کنند.

مقیاس نقشه

مقیاس (Scale) نقشه ارتباط بین مسافت یا سطح را روی نقشه نسبت به مسافت یا سطح در روی زمین را نشان می‌دهد. این مقدار را عموما به صورت نسبی همچون lیا ۱:۲۴۰۰۰ نشان می‌دهند. صورت معمولا ۱ است و نشانگر فاصله روی نقشه است و مخرج یک عدد بزرگ است که نشانگر فاصله در روی زمین است. بدین ترتیب ۱:۲۴۰۰۰ به معنی آن است که یک واحد روی نقشه معادل ۲۴۰۰۰ برابر همان واحد روی زمین است.این امر بستگی به اندازه واحد ندارد. اغلب ، یک مقیاس ترسیمی ، یا پاره خطی ، مفیدتر از مقیاس کسری است، زیرا اندازه گیری فاصله با آن آسانتر است. مقیاس پار‌خطی ، شامل پاره‌خطی است که به فواصل مساوی تقسیم شده که نمایانگر فواصل مساوی روی نقشه است. برای اندازه گیری دقیق کسری از واحد ، معمولا یک قسمت در طرف چپ ، به واحدهای کوچکتری تقسیم شده است.

رنگ‌ها و علائم

هر رنگ و علامتی که در نقشه توپوگرافی سازمان زمین شناسی آمریکا بکار رفته دارای معنی خاصی است. معنی هر رنگ به قرار زیر است:

۱)    آبی – برای آب

۲)    سیاه – سازه‌های دست انسان مثل خانه ، مدرسه ، کلیسا ، جاده و غیره

۳)    قهوه‌ای – خطوط میزان

۴)    قرمز – نواحی شهری ، جاده‌های مهم ، خطوط تقسیم زمین‌های عمومی

تهیه مقاطع توپوگرافی

برای پی بردن به حالت طبیعی پستی و بلندی سطح زمین در هر مسیری می‌توان مقاطع توپوگرافی را تهیه نمود. در تهیه مقاطع معمولا فاصله عمودی به خاطر بزرگی کوچکتر از مقیاس افقی نشان داده می‌شود. جهت رسم یک مقطع ، ابتدا باید یک صفحه کاغذ را که دارای خطوط افقی و موازی هم می‌باشد در موازات مسیر مورد نظر برای تهیه مقطع قرار داده و سپس از محل‌های برخورد مسیر با خطوط میزان عمودی بر خطوط موازی کاغذ خارج نمود.
خطوط موازی که هر کدام بیانگر یک ارتفاع عمودی معلوم هستند با ارتفاع خطوط میزان مورد نظر مطابقت داده شده و علامت گذاشته می‌شود. این عمل باید برای تمام نقاط تقاطع مسیر مقطع و در محل‌های برخورد با خطوط میزان انجام گیرد. که از اتصال این نقاط به هم مسیر مورد نظر حاصل خواهد گردید.

محاسبه شیب زمین از خطوط میزان

برای پیدا کردن شیب کلی زمین محدود و معینی اول فاصله افقی ابتدا تا انتهای مسیر مورد نظر را اندازه گرفته و سپس اختلاف ارتفاع مبدا تا انتهای مسیر را از خط میزان اول و آخر قرایت کرده و سپس فاصله عمودی را بر افقی تقسیم می‌نمایند. عدد حاصل زاویه شیب مسیر را نشان خواهد داد.در یک مسیر را نشان خواهد داد.

فصل چهارم : کاربرد مطالعات توپوگرافیک در مطالعات شهری

توجه به خصوصیات توپوگرافیک در مطالعات جغرافیایی شهری کاربردهای فراوانی دارد . پهنه زمین که شهر بر روی آن ساخته می شود همیشه دارای خصوصیات توپوگرافیک یکسانی نیست . از این رو بررسیهای توپوگرافیک برا بسیاری از مسائل شهری مانند لوله های آب ، گاز ، تخلیه آبهای سطحی و فاضلاب شهری و یا جهتگری مسیر خیابانها برای دریافت نور آفتاب ، همچنین امور حفاظت خاک و آبخیزداری در پیرامون شهر و یا حفظ و ایجاد فضای سبز ، اهمیت شایانی دارد . متأسفانه در طراحی شهری به این مسئله همانند دیگر مسائل جغرافیایی محیط تاکنون در کشور ما توجه چندانی نشده است . به همین دلیل شهرهای ما در بستر جغرافیایی خود به شکلی با مشکلات ناشی از حوادث محیطی همانند سیلخیزی ، شیب تند ، یخبندان سطح خیابانها و کوچه ها مواجه هستند . برای ایجاد بافت شهری کارآمد کاربردهای مختلف مطالعات توپوگرافیک به شرح زیر مورد بررسی قرار می گیرند .

۱- تعیین نقش عوارض طبیعی در گسترش شهرها

عوارض طبیعی همانند کوه ، تپه ، دره و یا دیگر پدیده های ناهمواری ، در جهت گسترش شهرها نقش مهمی دارند . بسیار اتفاق می افتد که یک تپه یا یک دره مسیر گسترش شهر را متوقف کرده و در نتیجه آن را به جهت دیگر که ممکن است عوارض کمتری داشته باشد سوق دهد . از آنجایی که اراضی هموار پیرامون شهرها ممکن است زمینهای زراعتی باشند ، لازم است با شناسایی ویژگیهای کمی و کیفی این عوارض ، از مصرف زمینها کشاورزی برای توسعه فضای سبز شهری جلوگیری کرد . از بهترین نمونه های نقش تحدید گسترش شهر به وسیله کوه را می توان در شهر بروجرد مشاهده کرد . توسعه شهر در اراضی شمالی و شمال شرقی شهر ، به دلیل دارابودن شیب زیاد ، با محدودیت طبیعی مواجه شده است . به جای آن باغات واقع در جهات دیگر شهر که به دشت سیلاخوری منتهی می شوند و از بهترین زمینهای کشاورزی پیرامون شهر بروجرد هستند ، به سرعت تفکیک شده و به صورت واحدهای مسکونی و غیره ساخته می شود . در برخی موارد لازم است تپه ها یا دامنه های کوهستانی اطراف شهر تسطیح یا تراس لندی شوند ، تا بدین وسیله از توسعه بافت شهری در اراضی کشاورزی جلوگیری به عمل آید . این نکته مخصوصاً باید در تهیه طرحهای « مکانیابی و آماده سازی زمسن » مورد توجه قرار می گیرد .

نقشه های توپوگرافی معمولاً عوارض تپه یا دره را در نواحی شهری یا منحنیهای تراز نشان می دهند . برای محاسبه حجم خاکبرداری تپه یا پرکردن دره می توان از این منحنیهای تراز استفاده کرد . ساده ترین روش برای این کار محاسبه مساحت قاعده آن عوارض یعنی مساحت پایینترین منحنی تراز است . سپس با به دست آوردن اختلاف میان پایین ترین و بالاترین نقطه تپه ، حجم توده آن تپه به دست می آید . برای روشن شدن بیشتر به مثال زیر توجه کنیم .

مثال : فرض کنیم یک عارضه طبیعی به شکل زیر (۶ . ۲ ) در یک محدوده شهری داریم و می خواهیم حجم خاکبرداری مورد نیاز را برای تسطیح به دست آوریم .

حجم توده به وسیله فرمول به دست می آید .

برای محاسبه حجم توده مزبور ابتدا اختلاف ارتفاع رأس تپه ( ۹۹۰ متر ) و پایینترین منحنی ( ۹۰۰ متر ) را حساب می کنیم .

متر ۹۰ = ۹۰۰ – ۹۹۰ = H

سپس مساحت پایینترین منحنی یعنی منحنی ۹۰۰ متر را به وسیله پلانیمتر با روش دیگر اندازه گیری کرده و فرض می کنیم که با توجه به مقیاس ۲۴۵۲ مترمربع باشد .در این صورت حجم تپه را به صورت زیر خواهیم داشت :  این محاسبات برای برآورد هزینه های تسطیح به ویژه در مرحله طراحی و عملیات اجرایی شرورت دارد .

۲- تعیین حوزه های آبخیز

از جمله کاربردهای مهم مطالعات توپوگرافیک در طرحهای شهری تعیین حوزه های آبخیز است . نقشه های توپوگرافی با داراب ودن خطوط منحنی میزان ، این امکان را فراهم می کنند که بتوان محدوده جغرافیایی آبریزهای منتهی به نقاط شهری را مشخص کرد . برا یاین کار لازم است با انتخاب منحنی هایی که از خط الراسها می گذرند ، خط تقسیم آب را مشخص نمود و بدین ترتیب عوارضی که از طریق آبراهه ها آبهای سطحی را به شهرها می رسانند شناسایی کرد . مهمترین کاربردهای این مطالعه را می توان در نکات زیر خلاصه کرد :

۱(تأمین منابع بالقوه و بالفعل آب در شهرها . ۲(محاسبه میزان دریافت کل آبهای حاصل از بارش در حوزه های آبخیز و براساس آن ، برآورد میزان آب قابل تأمین در شهرها . ۳(پیش بینی اثرات فرسایشی و سیلخیزی رودخانه ها با توجه به جهت جریان آنها .

تأمین منابع آب مطمئن از جمله مهمترین مسائل شهرهایی است که به سرعت رشد و توسعه می یابند . به عبارت دیگر حیات شهرها به وجود منابع آب بستگی تام دارد . در طول تاریخ نیز کشور ما شاهد فراز و نشیب شهرهایی بودند که به دلیل از بین رفتن منابع آب اعتبار و اهمیت خود را از دست داده اند. علاوه بر اینها همه ساله شاهد حوادث ناگوار ناشی از سیل و تلفات آن در شهرها هستیم . در صورتی که از حوزه های آبخیز رودخانه ها و شبکه های آبراهه ای منتهی بشهرها آگاهی کافی داشته باشیم،میتوانیم باتوجه بویژگیهای آب وهوایی و رژیم بارش و باتعیین واحتساب حوزه آبخیز،با مهارآبهای روان ازبروزضایعات ناشی ازسیل درشهرها جلوگیری نماییم .

۳- تعیین شیب و اثرات ناشی از آن در فرسایش و حمل مواد تخریبی

با اندکی دقت بر روی نقشه های توپوگرافی می توان شیب زمین را در جهات مختلف، به ویژه در اطراف شهرها اندازه گیری کرد . آگاهی از میزان شیب زمین های پیرامون شهرها ، صرف نظر از شناخت درست کیفیت زمین ، می تواند در موارد متعدد مورد استفاده قرار گیرد . حوزه های آبخیز اطراف شهرها گاه به دلیل نزول بارانهای تند ( رگبار ) ، مواد دامنه ها را سرعت شسته و به همراه خود به نواحی پایین دست حمل می کند . این مواد فرسایشی علاوه بر تغییرات فیزیکی در سطح زمین ف گاه زمینهای خوب و مرغوب کناره های شهرها را از حالت طبیعی در آورده و آنها را به صورت زمینهای سنگلاخی در می آورد . علاوه بر آن فرسایش زمین پیامدهای دیگری نیز دربر دارد که در بخشهای زیر مورد بررسی قرار خواهند گرفت . در شیبهای تند ممکن است تحت تأثیر عملیات تخریبی و جابه جایی واد ، یک سبسبه تغییرات فیزیکی در چهره زمین ایجاد گردد . از جمله این تغییرات می توان از حرکت گل و لای ( روانه گل ) ، لغزش دامنه ها و فروریزی آن ( سولیفلوکسیون ) حرکت و افتادگی دامنه ها ( پدیده کریپ ) و بالاخره ریزش و واریزه نام دارد . تمامی این حرکات می تواند چشم انداز طبیعی محیطهایحاشیه شهری و حتی درون شهری را نیز دگرگون سازد . زنده ترین مثال اینگونه ضایعات حاصل از حرکات مواد فرسایشی و تخریبی تابستان ۱۳۶۶ در شهر تهران یعنی در تجریش و دامنه های جنوبی توچال اتفاق افتاد که به دنبال آن انبوه مواد فرسایشی دربستررودخانه ها بحرکت درآمده و گذرگاههای شهری را مسدود کردند

۴- حفاظت خاک و آبخیزداری در محدوده های شهری

حفظ و نگهداری خاکم بر روی دامنه ها که گاهی پوشش آن ممکن است از چند سانتیمتر تجاوز نکند و به دنبال آن ایجاد امکانات آبخیزداری ، از جمله مهمترین کاربردهای مطالعات توپوگرافیک در زمینهای شهری و اطراف آن است . حرکت آبهای روان دامنه ها ، ذرات و اجزای خاک را کنده و بدین ترتیب با جابه جایی آن ، گسستن ریشه گیاهان را از سطح زمین موجب می شود . این عمل دو پیامده مهم در بردارد . نخست آنکه با فرسایش خاک پوشش گیاهی نیز از بین رفته و زمین از رویش طبیعی خالی می شود . دیگر اینکه با از بین رفتن پوشش گیاهی ، هیچ مانعی که بتواند حرکت آب را بر روی زمین کُند کند برجای نمی ماند . بدین سبب آب با سرعت بیشتری حرکت کرده و فرت نفوذ در خاک را پیدا نمی کند . برای جلوگیری از چنین فرآیندی لازم است با انجام مطالعات توپوگرافیک در اطراف شهرها و دامنه های شیبدار ، اقدامات متناسب با آن به عل آید . حفظ محیط طبیعی در طرحهای شهری از جمله مهمترین وظایف طراحی و سازماندهی فضایی شهر است . روشهایی که برا چنین روندی وجود دارند عبارت اند :

ـ تراس بندی دامنه ها برای کاهش سرعت آب . با ایجاد این سرعت شکنها نه تنها از سرعت آب و در نتیجه از قدرت تخریبی و فرسایشی آن کاسته می شود ، بلکه آبهای روان فرصت نفوذ بیشتری در عمق زمین پیدا می کنند .

ـ درختکاری دامنه ها به صورت ایجاد جنگلهای مصنوعی و تقویت پوشش گیاهی از انواع گیاهان دارای ریشه های محکم و انبوه .

ـ ایجادسرعت شکن و موانع مصنوعی برای جلوگیری از حرکت سریع آب وبرف بر روی دامنه ها

عمل فرسایش خاک ممکن است به وسیله باران ، برف و باد نیز انجام گیرد ، که با اقدامات فوق می توان قدرت تخریبی آنها را کاهش داد.

۵- تعیین جهت خیابانهای شهری به تناسب شیب دامنه ها

با انجام مطالعات توپوگرافیک می توان جهت شبکه خیابانی را به تناسب شیب دامنه مشخص کرد . بدین ترتیب که با انتخاب بهترین مسیر ممکن از لحاظ شیب ، کارایی خیابانها را بهبود بخشید . این عمل می تواند از انباشت مواد تخریبی ، حرکت آبهای روان ، تخریب ماشی از سیل و قرار گرفتن خیابان در فضاهای پشت به آفتاب جلوگیری نماید . یکی از مهمترین مسائلی که شهرهای کوهشتانی ایران با آن مواجه هستند ، مسأله نورگیری خیابانهای شهری و به دور ماندن از تابش آفتاب است . اصولاً دامنه های شمالی کوهها به هیچ وجه برای ساختن خیابان و گذرگاه مناسب نیستند . مردم عادی بدون توجه به این نکات ، در برخی شهرهای کوهستانی منازل خود را در دامنه های پشت به آفتاب می سازند . در نتیجه این عمل ، به ویژه در نواحی سردسیر ، ماههای زیادی از سال برف و یخ بر روی سطح خیابان مانده و بدین ترتیب آمد و شد با مشکل مواجه می شود در طراحی شهری بویژه هنگام پیشنهاد احداث خیابانهای جدید باید به این نکات توجه کرد :

۱) جهت خیابان نباید عمود بر جهت شیب باشد ، بلکه باید با جهت شیب یک زاویه منفرجه یا حاده درتس کند . چه ، در صورت عمود بودن ، بخش جنوبی خیابانها اغلب از آب یا برف انباشته شده و تخلیه نمی شود . ۲) ظرفیت تخلیه کانالهای کنار خیابان از رأس شی به سمت قاعده باید افزایش داده شود. ۳) تنها با رعایت این نکات است که می توان بر روی دامنه های شیب دار در شهرهای ایران ، که تعداد آنها نیز کم نیست ، آمد و شد نسبتاً کارآمد و کم خظر را تأمین نمود .

۶- تعیین مسیر شبکه های ارتباطی

با استفاده از نقشه های توپوگرافی می توان شبکه های ارتباطی شهرها با نواحی مجاور را از مسیرهای مناسب عبور داد . اهمیت این نکته را ضرورت ارتباط پیوسته شهر با پسکرانه آن روشن می سازد . شهرها باید ارنباطی کارآمد با نواحی پیرامونی داشته باشند تا از انزوای جغرافیایی به درآیند . بررسیهای مطالعات توپوگرافیک امکان می دهد که شبکه ارتباطی را از تغییرات شرایط محیطی وآب و هوایی مصون داشته وکارایی آنها را در فصول مختلف افزایش داد در پهنه جغرافیایی ایران که کوهستانی بودن یکی از ویژگیهای اساسی آن است ، موانع کوهستانی پیوسته از عوامل مهم بازدارنده ارتباط صحیح بین شهری بوده اند . توجه به ارتباطات بین شهری نیز خارج از قلمرو و برنامه ریزی فضایی یک شهر نیست از این رو لازم است به موازات طراحی خیابانهای درون شهری ، ارتباطات برون شهری و بین شهری نیز با رعایت عوامل توپوگرافی در حدی مطلوب طراحی شده و به شکل کارآمد آن عرضه شود . در اینجا نیز عوامل مختل کننده محیطی باید با برخورد عملی مورد بررسی قرار گرفته و قدرت تحدید آنها کاهش داده شوند.

۷- شناسایی مراکز فراغتی و استراحتی در اطراف شهرها

یکی دیگر از کاربردهای مطالعات توپوگرافیک در حوزه های نفوذ شهرها ، شناسایی مراکز دارای توان فراغتی و استراحتی است . در طراحی شهری توجه به امکانات مختلف کاربری فضا ، در حوزه های نفوذ و نواحی پیرامون شهری نیز باید مورد توجه قرار گیرد . چرا که فعال نمودن این کانونهای جانبی ، به عنوان مراکز فراغتی و استراحتی قابل دسترس شهرنشینان ، خود نوعی برنامه ریزی برای تعادل بخشیدن به منظومه منطقه شهری است . شهرها به دلیل فشارهای روحی و جسمی ناشی از کار زیاد ، تفکیک زمان کار از فراغت ، موتوریزه شدن وسایط نقلیه ، یکنواختی بافت آنها ، دارابودن امکانات مالی ف برهم خوردن چشم انداز طبیعی در محیط شهری ، کمبود فضای سبز ، آلودگی هوا و دیگر آلودگیهای زیست محیطی ( سروصدا و آب و … ) و بسیاری دلایل دیگر ، شدیداً به پسکرانه های ییلاقی و خوش آب و هوا که در آنها چشم انداز طبیعی محیط تحت تأثیر دخل و تصرف انسان برهم نخورده باشد ، نیازمند هستند . از این رو شناسایی مراکز بالقوه فراغتی در پیرامون شهرها ، در برنامه ریزیهای شهری امری لازم و ضروری است . نقشه های توپوگرافی به خوبی موقعیتهای جغرافیایی و ارتباطی این مراکز را نسبت به شهر مورد مطالعه نشان می دهند . با استفاده از این نقشه ها و تلفیق اطلاعات آن با داده های اقلیمی ، رویش گیاهی ، شبکه آبهای ( اوروهیدروگرافی ) و کاربریهای سنتی موجود ، می توان برای استفاده عقلایی از نواحی پیرامون شهرها برنامه ریزی کرد . در این گونه مطالعات باید به انواع تأسیسات و امکانات فراغتی متناسب با فصل توجه داشت . بدین ترتیب که نقشهای فراغتی تابستانی ییلاقی ، گردشگاهی ، کوهنوردی و کوهپیمایی ، آب درمانی ، صید و شکار را از نقشهای فراغتی زمستانی مانند ورزشی و تفریحی و غیره تفکیک نموده و متناسب با تقاضا ، تأسیسات لازم را پیش بینی کرد . چه بسا در برخی حوزه های نفوذ شهری و یا نواحی قابل دسترسی شهرها ، بهره برداری از منابع آبدرمانی یا آب معدنی میسر باشد . مطالعه نقشه های توپوگرافی و تطبیق آنها با نقشه آبهای معدنی ایران می توان راهگشای خوبی برای برنامه ریزی شهری در سطح فراگیر باشد.نباید فراموش کرد که توجه به توانهای هر چند ضعیف و ناچیز در پیرامون شهرها ، می تواند روزی اهمیتی بسزا پیدا کند. تاروپود وجودی هر شهری به نواحی پیرامونی وابسته است. همه شهرها به نوعی با نواحی پیرامونی خود در ارتباط هستند . برخی از این مناسبات اشکال سازمان یافته دارند و به دلیل تاریخی قابل لمس هستند ، لیکن برخی از روابط به دلیل تکامل غیر طبیعی مناسبات ، هنوز چهره شناخته شده و محسوس ندارند . ارتباط فراغتی و استراحتی شهرها با نواحی پیرامونی از جمله مناسباتی است که اشکال آن در دروه های اخیر تکامل یافته است . از همین رو لازم است در مطالعات و طرحهای شهری به این قسمت توجه ویژه ای مبذول گردد.

۸- توپوگرافی و فعالیتهای اقتصادی در پسکرانه های شهری

شکل استفاده از زمین در تمام اشکال ناهمواری یکسان نیست . بنابراین وجود یک عارضه ناهموار در مجاورت شهری که در ناحیه ای هموار قرار گرفته و یا قرار گرفتن یک زمین مسطح در شعاع قابل دسترس یک شهر کوهستانی به خودی خود یک تنوع چشم انداز محیطی به شمار می آید . اشکال مختلف ناهمواری ممکن است از نظر ظاهری کاربرد اقتصادی مستقیمی همانند کشاورزی ، مرتع و یا بهره برداری معدنی نداشته باشند . لیکن در ارزیابیهای کلی ممکن است بتوان به طرق گوناگون از آنها استفاده کرد . مهمترین کاربردهای اقتصادی عوارض زمین و اشکال مختلف آن عبارتند از :

 استفاده از تپه ها و دامنه ها و عوارض مشابه آن در شعاع نزدیک شهرهایی که در دشتهای مسطح قرار دارند برای ایجاد تأسیسات گردشگاهی ، پارک جنگلی ، پارک وحوش یا نظایر اینها

ـ استفاده از زمینهای همواری که کاربرد کشاورزی ندراند برای احداث ورزشگاهها ، فرودگاه و مانند اینها به ویژه در اطراف شهرهای کوهستانی .

ـ استفاده از زمینهای فرو رته و گودالهای طبیعی بزرگ برای ایجاد دریاچه های مصنوعی از طریق ساختن آب بندها و مهار آبهای هرز روان .

بدیهی است که رد برخورد با عوارض طبیعی موجود در اطراف شهرها نباید فقط به سیمای ظاهری آنها بسنده کردبرخی عوارض مانند تپه ها وبرجستگیهای معمولی ممکن است بقایای یادمانهای تاریخی بسیار باارزشی باشندگذشت زمان روی آنها رابا لایه ای ازخاک پوشانده است بسیار اتفاق می افتد که فعالیت برخی واحدهای اقتصادی مانند کوره های آجرپزی و نظایر اینها در اطراف شهرها ، عوارض مصنوعی به صورت گودالهای خاکبرداری شده بر جای می گذارند . این گودالها غالباً به شکل زمینهای گسسته ای ( بدلند )  در می آیند و سیمای ظاهری فضا را به گونه ای ناموزون جلوه می دهند . در طراحی شهری اغلب این گودالها را برای ساختن دریاچه های مصنوعی و ایجاد فضای سبز مورد استفاده قرار می دهند . برخی عوارض موجود در زمین برخلاف آنچه که ظاهرشان نشان می دهند ، ممکن است دارای ارزش کانساری یا منابع معدنی دیگر باشند . در این گونه موارد توجه به ساختمان زمین شناسی و مطالعات کاربردی مربوط به آن ضروری است . مخصوصاً در اطراف شهرها ممکن ایت در زیر این گونه عوارض مواد انباشتی مانند شن و ماسه فراوان وجود داشته باشد که بهره برداری از آنها می تواند به صورت یک واحد فعال اقتصادی درآمده و نیازهای محلی به این گونه مصالح را تأمین نماید .

– از جمله این شهرها می توان شهر باستانی سیراف را نام برد که منابع آب آن به دنبال یک زلزله شدید خشک شد و پس از آن شهر به سرعت اهمیت و موقعیت خود را از دست داد ( ر . ک . به جغرافیای تاریخی سیراف ، تألیف حسن سمسار ).