عملیات صحرایی (قسمت۱)

  • تهیه نقشه نهایی و عملیات صحرائی

    نتایج حاصل از یك پروژه نقشه برداری صحرایی بطور معمول به صورت یك شرح كامل از ترسیم مجدد نقشه صحرایی و یك گزارش توضیحی كتبی ارائه میشود . نقشه های اولیه صحرایی را نیز باید به عنوان مرجع نگهداری كرد . نقشه نهایی با نقشه صحرایی اختلاف دارد زیرا نقشه نهایی برای باردوم ترسیم شده است واطلاعات تفصیلی برداشت شده در صحرا تصحیح، ساده و تلفیق گردیده تا نقشه ای واضح تر و به سادگی قابل درك ارائه گردد . تعدادی از رخنمونها و بیشتر یادداشتهای لیتولوژیكی برداشت شده اصلی ممكن است حذف شود ولی تا آنجا كه ممكن است باید اطلاعات ساختمانی بدون هیچ گونه تغییری نوشته شود . نكات عمده هر رخنمون ممكن است در روی نقشهنهایی نگهداری و یا حذف گردد كه این كار به سلیقه شخصی بستگی دارد، ولی در هر حالت درجه اطمینان حد ومرزها – آن طور كه با استفاده از خطوط ممتد تا بریده بریده اظهار می شود ، باید به دقت ارائه گردد .

    روش عمومی :در این جا فرض این است كه كارهای انجام شده در صحرا در روی قسمتهایی از یك نقشه مبنا شده است ، تا این كه بتوان آنها را در ورقه ای مجزا برای كپی كردن جمع آوری نمود . از طرف دیگر اگر مشاهدات صحرایی هنوز بر روی كاغذهای موجود درروی عكسهای هوایی ثبت شده باشد ، آنگاه باید با استفاده از یك سری عكس هوایی پیاپی ( فتوموزائیك ) یك مبنای توپوگرافیك تهیه نمود . توجه داشته باشید كه پیكانهای موازی با شمال را رسم واز نقاط ثابت نقشه برداری ( نقاطی با ارتفاع مشخص ) به عنوان كنترلها استفاده كنید. پیش از شروع به ترسیم نقشه نهایی باید تصمیماتی درمورد نحوه ارائه آن گرفته شود زیرا در روش تهیه آن مؤثر خواهد بود .

    الف- آیا مقیاس نقشه نهایی باید همانند نقشه صحرایی باشد یا كاهش یابد ؟

    كاهش مقیاس به طریقه عكسبرداری و یا توسط یك دستگاه كاهش نوری بعد از انتقال اطلاعات از ورقه های صحرایی بر روی آن ( قبل از هر گونه رنگ آمیزی ) انجام می شود . به یاد داشته باشید كه تمام شماره ها ، حروف ، نشانه ها و تزئینات به میزان كافی بزرگ باشند ، تا پس از كاهش مقیاس آنها خوانا بمانند .

    ب- بررسی شود كه آیا یك یا چند نسخه از نقشه مورد نیاز است. چنانچه فقط یك نسخه مورد نیاز باشد، نقشه نهایی را ممكن است بوسیله ترسیم مستقیم از روی نقشه صحرایی و بر روی یك ورقه كاغذ مقاوم درست شود ( به فرض این كه یك میز ترسیم یا نقشه كشی در دسترس باشد ) ولی اگر چندین نسخه از نقشه مورد نیاز باشد ، اولین نسخه را در روی كاغذ شفاف یا ورقه پلی استر یا پارچه كتانی مخصوص نگارش رسم می كنند بطوری كه بتوان آن را به وسیله خطوط رنگی بار دیگر چاپ نمود:

    ج- آیا نقشه اصلی حاوی تمام اطلاعات نقشه برداری می باشد یا نقشه های جداگانه ای برای حل   نمونه ها، هیدروژئولوژی، توپوگرافی یا ساختمانی ارائه خواهد شد؟ درنظر داشته باشید كه یك نقشه ساختمانی جداگانه می تواند برای یك ناحیه پیچیده بسیار مفید باشد ولی بدان معنی نیست كه باید اطلاعات اولیه ساختمانی را از نقشه اصلی حذف نمود.

    د- كاغذ شفاف روی نقشه اصلی را بدقت طراحی كنید و به خاطر داشته باشید كه علاوه بر خود نقشه به فضایی برای كلید ، نقشه محل ، مقاطع عرضی ، عنوان و یك حاشیه عریض ( در حدود ۳ سانتی متر یا بیشتر ) نیاز خواهد بود . در صورت امكان نقشه باید طوری قرار گیرد كه شمال آن به طرف بالای كاغذ باشد ولی اگر نقشه دارای شكل بدی باشد ، احتمالاً لازم خواهد بود كه جهات دیگری به كار رود.

    هـ- بررسی كنید كه چه مقدار از جزئیات توپوگرافیك را نقشه زمین شناسی باید در بر داشته باشد . به عنوان راهنمایی باید كه به قدر كافی اطلاعات توپوگرافی را نشان داد تا در صورت لزوم، زمین شناس دیگری تمام اشكال زمین شناسی نشان داده شده در روی نقشه را بتواند در روی زمین پیدا كند ولی این اطلاعات بدان پایه نباشد كه راههای داده های زمین شناسی را معلوم نكند. معمولاً نشان دادن جاده های اصلی، راههای مهم ، چاهها ، روستاها ، آبراهه های اصلی ، قله كوهها و شكست یا شیب اصلی دامنه در اطراف    تپه ها مفید است . همچنین اگر ناحیه دارای اشكال ژئومورفولوژیك جالبی باشد كه مایل به ثبت آنها هستید ، بهترین راه حل این مسأله ارائه یك نقشه ژئومورفولوژیك جداگانه است .

    بعد از اجرای این تصمیمها ، انتقال جزئیات از نقشه صحرایی بر روی كاغذ لازم است. توپوگرافی حد و مرزها و نشانه ها را می توان بطور مستقیم با جوهر علامت گذاری كرد . اما توجه داشته باشید كه جهات دقیق نشانه های ساختمانی در جای خود ثبت باشد . چنانچه هر گونه تردیدی در این باره وجود داشته باشد ، بهتر است كه برای ترسیم دوباره نشانه ها از نقاله استفاده كنید . ابتدا اعداد و حروف را با مداد بر روی نقشه منتقل نمایید  و فقط هنگامی كه معلوم گردید كه دقت كافی بكار رفته و در بهترین موقعیت قرار دارند و بسادگی قابل خواندن هستند آنها را با جوهر پر رنگ كنید .

    مرحله بعدی شامل تزئین با رنگ آمیزی سازندای مختلف ،افزودن یك كلید ، شبكه رفرانس ( مرجع )، مقیاس، جهت شمال، مقطع یا مقاطع عرضی و نقشه محل می باشد. هر یك از این كارهای اضافی نیز نیازی به بررسی دقیق دارد.

    تزئین یا رنگ آمیزی

    هر سازند را باید به طور واضح از سازندای دیگر بوسیله تزئین یا رنگ مشخصی جدا كرد . این كه بهتر باشد از رنگ یا تزئین استفاده شود ، به تعداد نسخه های مورد نیاز و شیوه تكثیر آن بستگی دارد. شك نیست كه یك نقشه رنگ شده خیلی جالبتر و درك آن ساده تر از نوعی است كه تنها دارای تزئین سیاه و سفید باشد و چنانچه فقط نسخه های اندكی از آن مورد نیاز باشد یا تنها یك نقشه رنگی چاپ شده موجود باشد، آنگاه این بهترین روش برای استفاده خواهد بود. برای رنگ آمیزی بیرون زدگیها ، استفاده از مداد رنگی بسیار ساده تر از آبرنگ است ، چرا كه آبرنگ موجب چروكیده شدن كاغذ خواهد گردید. مگر آنكه قبل از آن مرطوب و كشیده شده باشد. به هنگام رنگ آمیزی از سایه روشن استفاده كنید زیرا سایه های تیره زمین­شناسی و توپوگرافی را نامشخص می كند، رنگهای تیره را برای سازندهایی كه دارای كوچكترین بیرون زدگی هستند، اختصاص دهید.

    علاوه بر این باید كه رنگهای قراردادن را دنبال كرد و به موجب آن برای مثال ، سنگ آهك معمولاً توسط سایه های آبی رنگ ماسه سنگها با رنگ زرد یا قهوه ای ،توده های نفوذی آذرین اسیدی به رنگ نارنجی یا قرمز و غیره نشان داده می شوند . ممكن است با افزودن اعداد یا حروفی در روی رنگها تشخیص دقیقی از سازندا بدست آید. در برخی نقشه ها یك رنگ مشابه را برای بیش از یك سازند به كار می برند و سپس با افزودن تزئیناتی در روی این رنگها آنها را از یكدیگر جدا می كنند . ممكن است نمونه هایی كه در مجله های مربوط به این دانش منتشر شده است ، به دست آورید . ممكن است آنها را با قلم سیاه رسم كنید یا این كه از ورقه های چاپی تزئینی كه دارای چسبندگی هستند ، جدا كنید. روش دوم تمیزتر است ولی اگر نقشه زیاد جابجا شود ، این علائم بسادگی جدا میشوند . درهر صورت نقشه هایی كه دارای این گونه تزئینات هستند ، هرگز نباید تا شوند .

    كلید یا راهنما نقشه

     قبل از این كه كلید را به نقشه اضافه كنیم، لازم است تا كروكی مدادی جداگانه ای از كلید آماده كنیم. كلید نقشه باید حاوی سازندا یا انواع سنگهایی باشد كه به طور جداگانه در روی نقشه نشان داده میشود و معمولاً  توسط یك سری چهار ضلعیهای كوچك كه مقابل هر كدام اسم بخصوصی آمده است، آنها را فهرست بندی می كنند ( به جوانتر در بالا قرار گیرد ، اگر چه كه در بسیاری موارد سنگهای آذرین را جدا از سنگهای رسوبی و ولكانیكی نشان می دهند . هر نشانه ای كه در روی نقشه به كار رفته است باید در كلید نیز همراه با توضیح آن آورده شود . توجه داشته باشید كه ممكن است بسادگی یك سازند یا نشانه ای از فهرست حذف گردد یا از قلم بیفتد ، بنابراین پیش از افزودن كلید به نقشه آن را با دقت بررسی نمایید .

    شبكه مرجع

    در بسیاری موارد لازم می آید كه به هنگام تهیه گزارش به نقاط ویژه ای بر روی نقشه اشاره گردد . برای بیننده و خواننده وقت زیادی لازم خواهد بود كه اعداد را درهر محل بیابد و درهر حال به خاطر وضوح نقشه بهتر است كه از آن حذف و از یك سیستم شبكه بندی كه بتوان به توسط اعداد معین به محلها ارجاع داد، استفاده نمود (شكل ۲۲) . بعضی از كشورها دارای یك سیستم شبكه بندی ملی هستند كه برای این منظور می توان آن را بكار برد . از سوی دیگر اگر انواعی از نقشه مبناهای دقیق در دسترس باشد ممكن است از طول و عرض جغرافیایی آنها برای شبكه بندی استفاده كرد .اگر این امكان نباشد ، زمین شناسی باید شبكه ای را برای پوشش ناحیه نقشه برداری خود رسم كند . هرگاه ممكن شود باید بعضی نقاط روی نقشه را به سیستم طول و عرض جغرافیایی ربط داد تا آنگاه كه نقشه های توپوگرافیك مناسب در دسترس قرار گیرد . بتوان اطلاعات زمین شناسی را بدقت بر روی آن منتقل كرد .

    شكل ۲۲- الف) یك سیستم شبكه بندی مرجع برای نشان دادن محل ، برای مثال دو نقطه مرجع در این سیستم نشان داده شده است ب) طرح ساده ای از یك كلید برای یك نقشه زمین شناسی .

    مقیاس

     هر نقشه ای باید دارای یك مقیاس جزء به جزء باشد كه در روی آن نشان داده می شود (شكل ۲۲). همچنین مقیاس را ممكن است به صورت عدد ارائه نمود ( برای مثال ۱:۲۰۰۰۰ ) ولی به خاطر داشته باشید اگر در اندازه نقشه كاهش داده شود ، آنگاه این مقدار كاهش یافته نیز باید با مقیاس نهایی مطابقت داده شود . همیشه باید مقیاس جزء به جزء را در سیستم متریك ارائه نمود ولی واحد « مایل » و « یارد »‌ نیز ممكن است در مناطقی كه هنوز استفاده از آنها معمول است ، نشان داده شود .

    جهت شمال

    جهت شمال نیز مانند مقیاس باید همیشه در روی نقشه به وضوح نشان داده شود. ممكن است شمال واقعی  را به تنهایی و یا همراه با شمال مغناطیسی برای یك سال معین نشان داد . درباره مزایای آن ، كه جهت شمال به طرف بالای نقشه باشد ، پیش از این توضیح داده شدو هنگامی كه این كار انجام شود ، شبكه بندی مرجع را می توان به عنوان یكی از جهات شبكه بندی نسبت به شمال ترسیم كرد .

    مقاطع عرضی

    ترسیم یك یا چند مقطع عرضی در سطح عمودی برای نمایش بهتر نقشه های زمین شناسی لازم می آید . این مقاطع را ممكن است در روی همان ورقه ای كه خود نقشه قرار دارد ، ترسیم كرد و یا بطور جداگانه در گزارش نشان داد . اگر مقاطع همراه با نقشه ترسیم شده باشد ، مقیاس افقی آنها نیز همانند مقیاس نقشه خواهد بود . در مقیاس عمودی اگر لازم آید می توان تا حدودی بزرگ نمایی اغراق آمیز به كار برد ولی هر جا كه ممكن باشد بهتر خواهد بود كه از مقیاس عمودی افقی استفاده شود . به خاطر داشته باشید كه وجود اغراق در مقیاس عمودی تمام شیبها را نیز تغییر خواهد داد . مقاطع عرضی دارای تفسیر بیشتری نسبت به خود نقشه می باشند و در بسیاری موارد بهتر است كه این تفسیر را به صورت : « تا مسافتی به طرف بالا درهوا » و « به طرف پایین در زمین » توسعه داد . یعنی ادامه روند قبلی ساختمانها را بالاتر از سطح فرسایش كنونی بوسیله حد و مرزهای نقطه چین ممتد نشان می دهند. چنانچه ناحیه یك توالی  چینه شناسی پیچیده باشد ، بهتر است كه یك مقطع عمودی باریك از توالی را كه با مقیاس فرضی رسم شده و جزئیات لیتولوژی و فسیلهای موجود را نشان می دهد به نقشه ضمیمه كنید. 

    عملیات صحرایی نقشه برداری

    میانگین امتیازات ۵ از ۵
    از مجموع ۳ رای

    پیام بگذارید